1986’daki Çernobil felaketinden sonra bölge uzun yıllar boyunca dünyanın en tehlikeli yerlerinden biri olarak kabul edildi ancak insanlığın felaket diye gördüğü bu alan, şaşırtıcı bir şekilde yeni bir yaşam formunun ortaya çıkışına sahne oldu. Araştırmacılar, reaktörün en karanlık köşelerinde ölümcül radyasyona doğru büyüyen siyah bir mantar keşfetti. Bu mantar, bilim dünyasının radyasyon ve yaşam arasındaki ilişkiye dair bildiği pek çok şeyi yeniden düşündürüyor.

Dünya milyonlarca yıldır kendi içinde sessiz bir dönüşüm yaşıyor. Bu değişim kimi zaman fark edilmeyecek kadar yavaş, kimi zaman ise yeryüzünde çatlaklar ve volkanik patlamalar olarak karşımıza çıkıyor. Bilim insanlarının son araştırmaları, bu büyük dönüşümün bugün Afrika’nın kalbinde çok daha belirgin hale geldiğini gösteriyor. Kıtanın, görünmez bir “jeolojik fermuar” boyunca yavaşça ayrıldığı düşünülüyor. Peki, gezegenimizin derinliklerinde neler oluyor? Afrika gerçekten ikiye mi bölünüyor?

Bilim insanları, insan DNA’sının uzun süredir gözden kaçan bir zayıf noktasını ortaya çıkardı: Mutasyonların en yoğun oluştuğu yeni bir bölge. Bu sıcak nokta, genlerin tam başlangıç çizgisini oluşturan transkripsiyon başlangıç bölgelerinde yer alıyor. DNA’nın her gün yüz binlerce kez açılıp yeniden kapanması, bu bölgeyi zamanla yıpratan bir etki yaratıyor. Ve bu yıpranma, küçük bir hasarın kalıcı bir mutasyona dönüşmesine neden olabiliyor.

1983 yılı… Oyuncak mağazalarında raflar boşalıyor, insanlar birbirini itiyor, polis kalabalığı dağıtmaya çalışıyor, bazı yerlerde yaralananlar bile oluyor. Üstelik tüm bu kargaşanın sebebi bir konsol, bir telefon, bir bilgisayar ya da yeni bir teknoloji değil…Sadece bir bez bebek. Cabbage Patch Kids, 1980’lerin en büyük oyuncak fenomeniydi; öyle ki, Amerika’da neredeyse bir oyuncak isyanınadönüşen sahneler yaşandı. Peki bu sıradan görünümlü bebekler nasıl oldu da milyonları peşinden sürükledi?

Kuantum interneti gerçeğe dönüştürecek en kritik adımlardan biri atıldı. Almanya’daki Stuttgart Üniversitesi tarafından yürütülen çığır açıcı bir deney, iki farklı ışık kaynağından üretilen fotonlar arasında kuantum bilgisinin “teleportasyon” yoluyla aktarıldığını doğruladı. Bu başarı, geleceğin güvenli kuantum iletişim ağlarının kurulabilmesi için uzun zamandır beklenen bir dönüm noktası olarak görülüyor. Kuantum teleportasyonu nedir? Gerçekte ne “ışınlanıyor”? Kuantum fizikçileri “teleportasyon” derken bir parçacığın bir yerden yok olup başka bir yerde ortaya çıkmasından bahsetmiyor.

Dünyanın gözü Orta Doğu’ya ya da Avrupa’daki krizlere çevrilmişken, Pasifik’te sessiz ama son derece tehlikeli bir gerilim hızla büyüyor. Çin ile Japonya arasında son günlerde yaşanan diplomatik kriz, bölgesel dengeleri sarsmakla kalmadı; ekonomi, turizm ve uluslararası güvenlik politikalarını da anında etkiledi. Japonya’da borsa çakıldı, Çinli turistler rezervasyonlarını iptal etti, havayollarında pandemi döneminden beri görülmemiş bir iptal dalgası yaşandı. Bu gerginliğin merkezinde tek bir cümle var:

Konuşmaya kitabın ortasından başlamak gerekiyor. Türk sineması uzun süredir birbirinin aynısı filmleri üretmek dışında pek bir şey yapmıyordu. Pelin Esmer’in “İşe Yarar Bir Şey” ve şimdi “O da Bir Şey mi?” ile Melisa Önel’in “Aniden” filmleri bu zinciri kıran işlerin başından geliyor. İnsanın artık içini bayan, hiçbir anlam içermese de “büyük büyük” anlamlar içeriyormuş gibi yapan, kentteki ya da taşradaki yalnız erkek bireylerin hayata olan sakat bakışlarını önümüze tanımı yapılamayan bir pakete sararak koyan filmler.

Cambridge Sözlüğü, 2025 yılının kelimesini açıkladı: “parasosyal”.Bu terim, insanların aslında hiç tanımadıkları biriyle bir ünlüyle, influencer’la ya da artık yapay zekâ ile kurduğu tek taraflı duygusal bağı tanımlıyor. Sözlük, kelimeyi açıklarken bu yıl dünya gündeminden düşmeyen Taylor Swift ve Travis Kelce örneğini verdi. Swift ve Kelce’nin ilişkisi, özellikle sosyal medyada dev bir hayran ilgisi yaratmış; milyonlarca insanın çiftle empati kurması, duygularını paylaşması ve onlarla “yakın hissetmesi” parasosyal bağın en görünür örneklerinden biri haline gelmişti.

Bir dişlinin diğerine tam oturuşundaki sessiz mükemmellik, en somut zaferlerinden biridir insan aklının ama ne gariptir ki, o mükemmelliğin içindeki sessizlik bazen ürkütücü gelir bana çünkü o sessizlikte, bizi yavaş yavaş devreden çıkaran bir düzenin ilk yankısı vardır. Teknoloji ilerliyor. Artık makineler sadece komut almıyor, kendi kararlarını veriyor. Yapay zekâ, üretim hatlarından laboratuvarlara kadar her yere sızdı. Bir zamanlar insanın eliyle yapılan işler, şimdi sensörlerin sezgisiyle tamamlanıyor.

Elk Cloner, dijital çağın en unutulmaz dönüm noktalarından biri olarak kabul edilir: Gerçek dünyada geniş çaplı yayılım gösteren ilk kişisel bilgisayar virüsü. 1982 yılında, henüz 15 yaşındaki lise öğrencisi Richard Skrenta tarafından Apple II sistemi için yazıldı. O dönem bilgisayarlar internetle değil, disket paylaşımıyla etkileşimdeydi; bu da Elk Cloner’ın adeta “el ele tutuşarak yayılan” bir enfeksiyon gibi hızla çoğalmasına neden oldu.

2008 yılında ABD konut piyasasına karşı yaptığı başarılı bahisler "The Big Short" filminde anlatılan yatırımcı Michael Burry, Scion Asset Management adlı hedge fonunu kapatma kararı aldı. Burry, yatırımcılara yazdığı 27 Ekim tarihli bir mektupta, yıl sonuna kadar fonları tasfiye edip sermayeyi iade edeceğini, ancak "küçük bir denetim/vergi kesintisi" olacağını belirtti. Yatırımcıların bazıları ektubun içeriğini doğruladı. Burry mektubunda, "Menkul kıymetlerdeki değer tahminlerim şu anda ve bir süredir piyasalarla uyumlu değil" dedi.

Bilim insanları, insan yaşamının en erken evrelerini anlamak için artık sperm ve yumurtaya ihtiyaç duymadan “laboratuvar ortamında embriyo benzeri yapılar” geliştiriyor. Bu yapılar, kök hücrelerin özel koşullarda yönlendirilmesiyle oluşturuluyor ve giderek daha gerçekçi hale geliyor. Bu gelişmeler, insan gelişimini ve kısırlığın nedenlerini anlamada çığır açabilir ancak aynı zamanda, bilimin etik, hukuki ve toplumsal sınırlarını da yeniden tartışmaya açıyor. Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü’nden (Caltech) Prof.

Ekonomist Andrea Dugo, Avrupa’nın durumunu 15. yüzyıl İtalya’sına benzetti: “Tıpkı Rönesans dönemindeki İtalya gibi, Avrupa da bir zamanlar dünyanın merkezindeydi ama şimdi gücünü kaybediyor.” Avrupa Uluslararası Politik Ekonomi Merkezi'nde ekonomist olarak görev yapan Andrea Dugo, AB’nin siyasi bölünmüşlüğü ve teknoloji geriliği nedeniyle artık dünyanın geri kalanının tanımladığı bir “taşra” hâline geldiğini savunarak “Avrupa bir açık hava müzesine dönüşüyor.” ifadelerini kullandı. Dugo, 2008’den bu yana AB ekonomisi sadece yüzde 18 büyüdüğünü, ancak aynı dönemde ABD'nin iki kat, Çin'in ise üç kat daha fazla büyüdüğünü vurguladı.

İklim Eylem Takipçisi raporu, geçen yıl yapılan taahhütlerin küresel ısınma tahminlerini düşürmediğini ortaya koydu. Avrupa Parlamentosu, Perşembe günü, 2040 yılına kadar gezegenin ısınmasına neden olan kirliliği 1990 seviyelerine göre yüzde 90 oranında azaltmayı ve bunun yüzde 5'inin yabancı karbon kredilerinden gelmesini sağlamayı oyladı. Strazburg'daki Avrupa Parlamentosu üyeleri bugün erken saatlerde tedarik zincirlerindeki ormansızlaşmayı durdurmak için gecikmiş bir yasayı zayıflatma ve kurumsal yeşil kuralların kapsamını kısıtlama önerilerini de destekledi.

BM verilerine göre iklim felaketleri 250 milyon insanın evlerini terk etmesine neden oldu. İklim krizinin sonuçları dünya çapında milyonlarca insanı evlerini terk etmeye zorluyor. BM Mülteciler Yüksek Komiserliği'nin (UNHCR) Brezilya'da düzenlenen BM İklim Değişikliği Konferansı'ndan hemen öncesinde yayınladığı verilere göre, son on yılda yaklaşık 250 milyon insan hava felaketleri nedeniyle yerlerini terk etmek zorunda kaldı, bu da günde 70.000 kişiye denk geliyor.

1938 yazının son günleriydi. Dolmabahçe Sarayı’nın denize bakan odasında, mavi duvarların üzerine altın yaldızlı yıldızlar işlenmişti. Atatürk’ün ceviz oymalı yatağının başucunda dostu Nuri Conker’in hediye ettiği büyük bir masa saati duruyordu. Odanın pencereleri çoğu zaman kapalıydı; çünkü Atatürk artık sevdiği denize bakmak istemiyordu. Yan odada ise, gece gündüz dönüşümlü olarak nöbet tutan yakın arkadaşları ve doktorları vardı. Afet İnan, her gün gazeteleri okuyup özetleri anlatır, bazen de kitaplardan hikâyeler aktarırdı.

Avustralya’nın güneybatı kıyısında, Birinci Dünya Savaşı’ndan kalma iki askerin mektuplarını taşıyan cam bir şişe bulundu. Şişenin içindeki notlar, 1916 yılında Fransa’daki cephelere doğru yola çıkan Avustralyalı askerler tarafından yazılmıştı. Mektuplardan biri, 28 yaşındaki Er Malcolm Neville’e aitti. Neville, annesine yazdığı satırlarda gemideki yemeklerin “gerçekten iyi” olduğunu ve herkesin “Larry kadar mutlu” olduğunu söylüyordu. Ancak bu neşeli sözlerden birkaç ay sonra, genç asker cephede hayatını kaybetti.

Toplumdaki gelir farkları genellikle ekonomik bir konu olarak ele alınır. Oysa Nature Mental Health dergisinde yayımlanan yeni bir araştırma, bu farkların yalnızca maddi koşulları değil, çocukların beyin gelişimini ve ruh sağlığınıda etkileyebildiğini gösterdi. ABD’nin 17 eyaletinde, 9–10 yaş aralığında 10 binden fazla çocuk üzerinde yapılan bu geniş kapsamlı çalışmada, gelir dağılımındaki adaletsizliğin çocukların beyin yapısında ölçülebilir izler bıraktığı tespit edildi.

1933 yılının baharında Ankara Garı’ndan yola çıkan üç vagonluk bir tren, Cumhuriyet’in modernleşme ideallerini Anadolu’nun kalbine taşımak üzere yola çıktı. “Seyyar Terbiye Treni” adı ver…

Monroe Enstitüsü, ABD ordusu tarafından da kullanılan meditasyonların, insanların farklı bilinç düzeylerine erişmelerine yardımcı olduğunu iddia etti. Otuzlu yaşlarının başında olan ve gizlilik endişeleri nedeniyle gerçek adının kullanılmasını istemeyen bir kadın, aylardır dinlediği kasetlerin kendisini beden dışı deneyimlerle dolu bir iniş çıkışa sürüklediğini söyledi. "Zamanın ve mekanın içinde ve dışındaydım" diyen kadın, yoğun manevi bağ duygularından, bir daha asla başkalarıyla ilişki kuramayacağı korkusuna kadar uzanan, üç haftalık, yönünü şaşırmış bir istikrarsızlık dönemi geçirdiğini belirtti.

İklim grupları koalisyonunun raporuna göre, mücadele için doğru şeyler yapılıyor ancak zaman daralıyor. Paris Anlaşması'nın imzalanmasından bu yana geçen süre içinde iklim değişikliğiyle mücadele adına etkileyici bir ilerleme kaydedildi. Yenilenebilir enerji giderek daha ucuz ve güvenilir hale geldi, elektrikli araçlar her geçen yıl daha da gelişiyor. Ancak raporlara göre, bunların hiçbiri dünyadaki ısınmanın 1,5 dereceyle sınırlama hedefine ulaştırmak için gereken seviyede değil.

Everybody Scream, Florence Welch’in iç yaralarını keşfettiği ve bizimle paylaştığı kusursuza yakın bir barok müziği albümü olmuş.  Welch, albüm boyunca rüzgarda tiz bir sesle ulurken acısını da İngiltere’nin uçsuz bucaksız taşrasına gömüyor. The Guardian'a verdiği demeçte ölüme yakın olduğunu söylerken ne kadar dürüst olduğu, şarkı sözlerinde vücut buluyor. 2022 yılında çıkardığı “King” şarkısında “Katilin içimden çıkacağını kim bilebilirdi ki?” demişti, direksiyonunu kendi kendini gerçekleştiren kehanetin son çıkışına doğru kırdığında; onu daha net görmek üzere olduğumuz camı da buğulandırıyor.

Türkiye’de futbolu 10 yılı aşan süredir takip eden herkes bilir: Süper Lig’de tüm şampiyonluklar “hakemlere rağmen” kazanılır, bir şekilde “hakemler yüzünden” kaybedilir, küme düşenleri hakemler düşürür, kalanları hakemler kurtarır. Ülkede spor yöneticilerinin kendilerinin ya da rakibin başarısını ve, özellikle, kendi başarısızlığını açıklama yöntemi muhakkak sahada düdük çalan isimlerle temas eder. Tırnak içinde belirttiğim cümlelerin yazılı ya da sözlü olarak yapılan sert açıklamalarda altı çizilir. 

Çinli bilim insanları, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan Yantze yüzgeçsiz yunuslarını korumak için beklenmedik bir kaynak buldu: Antik şiirler. Tang Hanedanı’ndan Qing dönemine kadar yazılmış 700’den fazla Çin şiirini incelediler. Bu şiirlerde, şairlerin nehirde gördükleri yunuslardan nasıl bahsettiklerini araştırdılar çünkü bu türün geçmişte nerelerde yaşadığına dair bilimsel kayıtlar neredeyse hiç yoktu. Yantze yüzgeçsiz yunusu, dünyanın tek tatlısu yunusu ancak son kırk yılda sayıları hızla azaldı.