6/

Die ng-klank vind je daar in nog meer woorden. ‘Pijn’ is daar ‘ping’, ‘fijn’ is ‘fing’, en ‘binden’ is ‘binge’.

Althans, zo was het zo’n 70 jaar geleden. In veel plaatsen hoor je ‘wing’ nu hoogstens nog bij ouderen.

5/

In gebieden die grenzen aan Limburg, zoals Cuijk en Budel en omstreken, is het woord bijna hetzelfde gebleven: ‘wien’.

In Helmond en de regio ten noorden daarvan gebeurde iets anders: daar werd het ‘wing’.

4/

De w-klank bleef, maar de klinker ging aan de wandel. Dat ging alleen niet overal op dezelfde manier: er ontstonden dialecten.

In het grootste deel van Brabant werd het eerst wijn. Later werd dat in veel regio’s ‘wèèn’ of ‘wain’.

Maar niet in het verre oosten!

3/

... duikt het woord op in de 10e eeuw:
‘an mi sungun thia druncun uuin’
(tegen mij zongen zij die wijn dronken)

Dat woord ‘uuin’ moet hebben geklonken als een langgerekt [wien].

In de late middeleeuwen veranderde die uitspraak.

2/

... een w-klank, want die klonk toen ook nog in het Latijnse ‘vīnum’.

In de Romaanse talen werd ‘vīnum’ onder andere het Franse ‘vin’, het Italiaanse ‘vino’ en het Portugese ‘vinho’. Daar werd de w-klank dus een v.

Maar bij ons niet!

In het Oudnederlands, dat uit het Germaans ontstond, ...

Zeker! Om er even serieus op in te gaan: in delen van West-Brabant is het, net als in Amsterdam en Zuid-Hollandse dialecten, altijd 'kenne'. In van Midden- en Oost-Brabant houden we 'kenne/kinne' wel mooi gescheiden van 'kunne/kanne'.

4/ ... werd gecombineerd met ‘ja’ en ‘neen’. Er konden allerlei voornaamwoorden toegevoegd worden. In het Brabants zijn alleen de oude het-vormen over, maar in het West-Vlaams is het hele systeem nog springlevend. Daar lees je alles over in dit artikeltje:
taalaandewandel.com/2025/09/24/j...

3/ ... ‘jaet’ was een samentrekking van ‘ja’ en ‘het’. Uit ‘jaet’ zijn de Brabantse vormen ‘jat’ en ‘jot’ ontstaan.

Op dezelfde manier ontstonden woorden als ‘(wel)nent’ en ‘(wel)njeent’ uit ‘neenet’, “nee (dat is) het (niet)”.

‘Het’ was niet het enige woord dat ... 3/

2/

De -t is een restje van het woord ‘het’. In de middeleeuwen werd dat vaak achter het woord ‘ja’ gezet om te bevestigen dat ‘het’ zo was. Op de vraag ‘Ist kout buten?’ (“Is het koud buiten?”) antwoordde je namelijk met ‘jaet’, letterlijk “ja (dat is) het”. Dat ... 2/

11/

Dialectonderzoeken van zo’n tien jaar na Weijnens kaart laten zien dat ‘verrig’ in die korte tijd al flink had ingeleverd. Waar het woord nog wel werd opgegeven, was het soms ‘oud’, ‘boers’ of ‘plat’.

Zodra een woord zulke etiketten krijgt, ziet zijn toekomst er niet rooskleurig uit.

10/

In het Nederlands schemert die betekenis alleen nog door in woorden als ‘hulpvaardig’ (klaar om te helpen), ‘reisvaardig’ (klaar voor de reis) en ‘strijdvaardig’ (klaar voor de strijd).

‘Verrig’ is ook nauwverwant aan het Duitse ‘fertig’, dat van ‘fahren’ afgeleid is en ook “klaar” betekent.

9/

In de middeleeuwen hadden ‘verdich’ en ‘vaerdich’ vooral de betekenis “klaar”, dus het Oost-Brabantse heeft met ‘verrig’ een oude betekenis behouden.

8/

Deze woorden zijn een afleiding van ‘varen’ in zijn oude betekenissen “gaan, reizen”. Oorspronkelijk betekenden ze dus “klaar om te gaan, reizen”.

7/

Het bijzonderste woord in dit drietal is ‘verrig’, in sommige plaatsen ook wel ‘verdig’. Dat komt van het Middelnederlandse ‘verdich’, een oostelijke vorm van ‘vaerdich’. Het is dus verwant aan het Standaardnederlandse ‘vaardig’.

6/

Pas in de zeventiende eeuw vinden we voor het eerst de betekenis “gereed”. Die is voortgekomen uit “duidelijk”: wat duidelijk is geworden, is afgehandeld.

5/

De dertiende-eeuwse Middelnederlandse vorm ‘claer’ had precies die betekenissen. We vinden die nog terug in ‘zonneklaar’, ‘een klare dag’ en ‘klare taal’.

4/

Woorden als ‘klaor’, ‘kloar’ en ‘kloër’ zijn Brabantse tegenhangers van ‘klaar’. Dat woord is al in de vroege middeleeuwen overgenomen van het Latijnse ‘clārus’, dat “helder, duidelijk, stralend” beteende.

3/

Deze woorden komen van het West-Germaanse *gi-raidī. Dat was een afleiding van het werkwoord waar ‘rijden’ uit is ontstaan. De oorspronkelijke betekenis was “klaar om te rijden”.